Əbülfəz Elçibəy

Əbülfəz Qədirqulu oðlu Əliyev (Elçibəy), 24 Ýyun 1938'ci ildə Naxçývan MR-nýn Ordubadrayonunun Kələkikəndində anadan olub.

7 illik Unuskənd məktəbini bitirdikdən sonra Ordubad þəhər 1 saylý orta məktəbində təhsilini davam etdirib. 1957-ci ildə Baký Dövlət Universiteti-nin (Universitet yaxýn vaxtlara qədər M.Ə.Rəsulzadə-nin adýný daþýmýþdýr) þərqþünaslýq fakültəsinin ərəb filologiyasý þöbəsinə daxil olub. Buraný bitirdikdən sonra (1962) təyinatla SSRÝ Hidrolayihə Ýnstitutunun Baký þöbəsində tərcüməçi iþləyib. Misir Ərəb Respublikasýna göndərilən Əbülfəz bəy Əsvanbəndinin tikintisində tərcüməçi kimi çalýþýb (I.1963 - X.1964). Xarici ezamiyyətdən dönərək 1965'ci ildə BDU'nin aspiranturasýna daxil olur və aspirantura təhsilini 1968-ci ildə uðurla tamamlayəb. “Tulunilər dövləti(868-905)" mövzusunda dissertasiya müdafiə edərək tarix elmləri namizədi-alimlik dərəcəsi alýb (1969). BDU-nun Asiya və Afrika ölkələri tarixi kafedrasýnda müəllim və baþ müəllim iþləyib (1968-1975).

Elçibəy

1975'ci ilin Yanvarýnda Azərbaycan Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsionu tələbələr arasýnda millətçivə antisovettəbliðatý aparmaq adýyla həbs edir və 17 Ýyul 1976'cý ilədək siyasi dustaq olaraq azadlýqdan məhrum edir. Əsasən Qaradaðdaþ karxanasýnda aðýr fiziki iþlərə məhkum edilmiþdir. Həbsdən buraxýldýqdan sonra bir müddət iþsiz qalýr. 1976'cý ilin Dekabrýnda indiki Azərbaycan EA Əlyazmalar Ýnstitutu'nda kiçik elmi iþçi kimi elmi fəaliyyətə baþlayýr. Sonralar böyük elmi iþçi, þöbə müdiri, aparýcý elmi iþçi elmi rütbe və vəzifələrinə qədər yüksəlir (16.07.1992'ci ilədək).

Klassik və müasir ərəb dilini, Ýslamdininin əsaslarýný, Þərq ölkələrinin elm, tarix, fəlsəfə və mədəniyyətini incəliklə bilən ən ciddi alimlərdən sayýlan Əbülfəz Elçibəy Azərbaycan tarixþünaslýq və þərqþünaslýðýnda indiyədək öyrənilməyən sahələrdə çox dəyərli və əsaslý elmi araþdýrmalar aparýb. Onun 40'dan artýq sanballý elmi əsəri nəþr edilib. Bunlarýn içərisində BDU'nun "Elmi əsərlər»ində, EA'nýn "Xəbərlər»ində, "Əlyazmalar xəzinəsində» toplusunda və b. nəþrlərdə çýxan Əhməd ibn Tulun və Tulunilər dövlətinin yaranmasý (1967), Abbasilər xilafətinin tənəzzülü və parçalanmasýna dair (1968), 9-10'cu əsrlər Ərəb-Misir ədəbiyyatý haqqýnda (1971), Tulunilər dövləti və Qərmətilər (1971), Abbasilər xilafətinin parçalanmasý və feodal dövlətlərinin yaranmasýna dair (1971), 9'cu yüzilliyin 2'ci yarýsýnda Misirdə sənətkarlýq və ticarət (1972), Hənəfilik və onun əsas qaydalarý (1986), Əhməd Tantarani Maraði və onun Tantaraniyyə qəsidəsi (1987) və b. bir çox monumental tədqiqatlarýný göstərmək olar.

Görkəmli alimin bütünlüklə yeni düþüncələr toplusu olan kitablarý: Tolunoðullarý dövləti (868-905) (Ýstanbul, 1997) və Bütöv Azərbaycan yolunda (Ýstanbul, 1998) dünya þərqþünaslýq elminə dəyərli töhfədir.

Əbülfəz Elçibəy, hələ tələbəlik illərindən sovet rejiminin müstəmləkə siyasətinə qarþý mübarizə aparmýþ, gizli tələbə dərnəkləri yaratmýþ və azadlýq ideyalarýný geniþ þəkildə yaymýþdýr. Eyni zamanda o, Bütöv Azərbaycan ideyasýný da dönmədən təblið edib. 1975'ci ildə həbs edilməsi də onu yolundan döndərə bilməyib. 1988'ci ildə Azərbaycan Xalq hərəkatýbaþlayanda məhz Elçibəy onun öndərlərindən biri oldu. O, Hərəkatýn təþkilatlanmýþ formasý olan Azərbaycan Xalq Cəbhəsiniyaradanlardan (Ýyul 1989) biri və ömrünün sonunadək onun əvəzedilməz sədri olub. Məhz AXC'nin gərgin mübarizəsi sayəsində Azərbaycanýn müstəqilliyi haqqýnda tarixi Akt qəbul edildi (18 Oktyabr 1991).

Əbülfəz Elçibəy, təkcə Azərbaycan milli azadlýq hərəkatýnýn öndəri yox, həm də bütün türk dünyasýnýn aparýcý lideri və demokratiyanýn carçýsýydý.

7 Ýyun1992'ci ildə Azərbaycan Respublikasýnda ilk dəfə demokratik yolla prezident seçilən Əbülfəz Elçibəy, ölkədə demokratiyanýn bərqərar olmasý, Azərbaycanýn tam suveren dövlətə çevrilməsi və xalqýmýzýn rifahýnýn yaxþýlaþdýrýlmasý yolunda çox mühüm iþlər görüb. Əbülfəz bəyin prezidentliyə baþladýðý ilk vaxtlarda dövlətimizin qarþýsýnda duran təxirəsalýnmaz vəzifələr Azərbaycanýn dövlət müstəqilliyini tam gerçəkləþdirmək, Milli Ordu yaratmaq və müharibədəki məðlubiyyətlərin qarþýsýný almaq idi, buna görə də ölkənin bütün imkanlarý Milli Ordu quruculuðuna səfərbər edildi. Ordu quruculuðu yalnýz hərbi-strateji problem olmayýb, xeyli dərəcədə siyasi-psixoloji problem səviyyəsinə qaldýrýldý. Könüllü batalyonlardan nizami orduya doðru ilk ciddi addýmlar atýldý. Qismən hərbi səfərbərlik və orduya çaðýrýþ iþi yoluna qoyuldu. Aðdərəvə Goranboyrayonlarý Erməniiþðalçýlarýndan təmizləndi. Laçýn'ýn əksər kəndləri düþməndən azad edildi.

Keçmiþ Sovet respublikalarý arasýnda birinci olaraq Rusordusunun Azərbaycan'dan çýxarýlmasýnýn baþa çatdýrýlmasý ölkəmizin tarixi nailiyyəti idi. O, Azərbaycan xalqýnýn çox mühüm qələbəsi, son illərdə Azərbaycanda gedən milli azadlýq hərəkatýnýn, milli demokratik prosesin məntiqi nəticəsi idi.

Yeni yaranan dövlətlər içərisində birinci olaraq Azərbaycan öz sərhədlərinin qorunmasýný öz üzərinə götürdü. Sərhəd zolaqlarýndaký hərc-mərcliyin qarþýsý nisbətən alýndý və ən baþlýcasý, sərhəd qoþunlarýmýz təþəkkül tapdý.

Dövlət üçün zəruri olan gömrük sisteminin yaradýlmasý Azərbaycanýn təbii ehtiyatlarýnýn xaricə manunsuz-maneəsiz daþýnmasýnýn qarþýsýný xeyli dərəcədə aldý.

1992'ci ildə tamamilə maliyyə baxýmýndan taqətdən salýnmýþ, xəzinəsinə süpürgə çəkilmiþ bir ölkədə Dövlət Ləl'cəvahirat Fondu yaradýldý. Bir ildə fonda 1.5 ton qýzýl və digər qiymətli metallar toplandý. 1993'cü il Ýyun ayýnýn 1'nə qədər Milli Bank'da valyuta ehtiyatý 1992'ci ilin uyðun dövrünə nisbətən 100 dəfədən çox artaraq 156 milyon dollara çatdý.

Ə.Elçibəy'in prezidentliyi dövründə dövlət büdcəsinin kəsiri 5 faizdən artýq olmadý. Bu, Azərbaycanýn gələcəyinə böyük ümidlər doðururdu. Həmin bir ildə Azərbaycanýn milli valyutasý dövriyyəyə buraxýldý. Bu, ölkənin siyasi nüfuzuna beynəlxalq aləmdə müsbət təsir göstərdi. Manatuzun müddət rublla müqayisədə öz baþlanðýc 1:10 nisbətini qoruyub saxladý (qeyd edək ki, həmin dövr ərzində rus puluna nisbətən Belorus rublu 300%, Ukrayna kuponu isə 700% qiymətdən düþmüþdü). Manat artýq ümumqafqaz valyutasýna çevrilmiþdi.

Ölkənin siyasi sistemini dəyiþdirmək istiqamətində də uðurlu addýmlar atýldý. Siyasi partiyalar və ictimai təþkilatlar haqqýnda, kütləvi informasiya vasitələri haqqýnda qanunlarýn qəbul edilməsi totalitarizm buzunu sýndýrdý. Həmin qanunlar əsasýnda 30'a qədər siyasi partiya, 200'dən artýq ictimai birlik, 500'dən artýq mətbuat orqaný və informasiya vasitəsi qeydiyyata alýndý.

Prezident aparatý tərəfindən hazýrlanmýþ və Milli Məclis'ə təqdim edilmiþ seçkilər haqqýnda qanun Azərbaycanda ilk dəfə olaraq parlament seçkilərinin çoxpartiyalýlýq əsasýnda keçirilməsini nəzərdə tuturdu. Çox təəssüf ki, hətta müxalifətin də razýlýqla qarþýladýðý bu layihə sonralar qəbul olunmamýþ qaldý.

Respublikada məhkəmə hakimiyyətini gerçəkləþdirmək üçün məhkəmələrin statusu haqqýnda qanun qəbul edildi. Hüquq-mühafizə orqanlarýnda köklü islahatlarýn baþlanðýcý qoyuldu. Ýslah-Əmək sistemi Daxili Ýþlər Nazirliyi'nin tabeliyindən çýxarýlýb Ədliyyə Nazirliyi'nin tabeliyinə verildi.

Ə.Elçibəy'in prezident olaraq yürütdüyü iqtisadi siyasət əsasən iki məqsədə yönəldilmiþdi. Birincisi, köhnə dövlət təsərrüfatýný vaxtsýz daðýlmaqdan qoruyub saxlamaq və bunun üçün dövlöt əmlakýnýn gündəlik talan edilməsinin qarþýsýný almaq, əmək intizamýný, vəzifəli þəxslərin dövlət qarþýsýnda məsuliyyətini, ictimai sərvətin mühafizəsini gücləndirmək; köhnə iqtisadi əlaqələri bərpa etmək yolu ilə iqtisadiyyatda nisbi də varsa sabitliyə nail olmaq. Ýkincisi, liberal iqtisadi islahatlara baþlamaqla respublikada bazar iqtisadiyyatýnýn formalaþmasýna nail olmaq. Bu məqsədlə Dövlət Əmlak Komitəsi, Dövlət Antiinhisar Siyasətivə Sahibkarlýða Yardým Komitəsi, Ýqtisadiyyat Nazirliyi, Torpaq Komitəsivə s. dövlət orqanlarý yaradýldý.

Ýqtisadi islahatlarý tənzimləmək məqsədilə 34 qanun, o sýradan dövlət əmlakýnýn özəlləþdirilməsi haqqýnda, banklar və bank fəaliyyəti haqqýnda (ümumiyyətlə, bazar iqtisadiyyatýna uyðun bank sisteminin yaradýlmasý üçün bütün lazýmlý qanunlar qəbul edilmiþdi), mülkiyyət haqqýnda, xarici investisiyalarýn qorunmasý haqqýnda, icarə haqqýnda, torpaq vergisi haqqýnda, aksizlər haqqýnda qanunlar qəbul edildi. Ticarətin liberallaþdýrýlmasý, dövlət ticarət müəssisələrinin kommersiyalaþdýrýlmasý, yarýmçýq qalmýþ tikililərin icarəyə verilməsi haqqýnda, xýrda sahibkarlýða kömək və onun inkiþaf etdirilməsi haqqýnda prezident fərmanlarý qəbul edildi. Bundan baþqa, özəlləþdirmə, sahibkarlýða yardým, fermer təsərrüfatýnýn, emal sənayesinin inkiþafý haqqýnda dövlət proqramlarý hazýrlandý. Beləliklə, respublikada iqtisadi islahatlarýn həyata keçirilməsi üçün mükəmməl hüquqi baza yaradýldý və bu yöndə ilkin addýmlar atýlmaða baþlandý. Qýsa müddətdə respublikada minlərlə xüsusi müəssisə, onlarca müstəqil bank (o sýradan xarici ortaqlarýn iþtiraký ilə) fəaliyyətə baþladý, kənddə 17 mindən artýq sərbəst icarə kollektivi yaradýldý, özəlləþdirmə proqramýnýn ilkin mərhələsi kimi taksilərin və yaþayýþ evlərinin özəlləþdirilməsinə baþlanýldý. Emal sənayesinin inkiþaf proqramýna uyðun olaraq il ərzində onlarca emal müəssisəsinin (əyirici, boyayýcý, toxucu, siqaret və hazýr þərab istehsalý üçün) tikintisinə baþlanýldý. Azərbaycan iqtisadiyyatýna xarici kapitalýn cəlb edilməsindən ötrü mühüm iþlər görüldü. Hazýrlanan müqavilələrə əsasən Amerika Birləþmiþ Þtatlarý, Ýngiltərə, Norveçvə Türkiyə'nin neft þirkətlərinin respublikamýzýn neft sənayesinə 10 milyard dollara yaxýn sərmayə qoymasý gözlənilirdi.

Respublika rəhbərliyinin məqsədyönlü fəaliyyəti nəticəsində Avropa ilə Orta Asiyaný birləþdirən neftvə qazkəmərləri, dəmiryolu, avtomobil yolu, eləcə də Baký- Ceyhanneft kəməri respublika ərazisindən keçməli idi. Bu yollardan ölkəmizin ildə 100 milyonlarca dollar mənfəət götürəcəyi gözlənilirdi.

Gələcək nəslin zamanýn tələblərinə uyðun inkiþafýna zəmin yaradan elm, təhsil və mədəniyyət sahəsində də mühüm islahatlar baþlanmýþdý. Təhsil haqqýnda qanun qəbul edilmiþdi. Bu qanuna əsasən təhsil sahəsində özəl müsəssisələrin açýlmasýna icazə verildi və tezliklə bir çox belə müstəqil təhsil ocaqlarý yarandý. Ali və orta ixtisas təhsili məktəblərinə qəbulun test üsulu ilə keçirilməsi Elçibəy iqtidarýnýn mühüm uðurlarýndandýr. Yüzlərcə gəncə onlarca xarici ölkədə nadir ixtisaslar üzrə təhsil almaq imkaný yaradýldý. Müstəqil Azərbaycanýn orta məktəbləri üçün milli ideologiyamýza və dövlətin mənafeyinə uyðun yeni proqram və dərsliklərin hazýrlanmasý sahəsində inqilabi dəyiþikliklər həyata keçirildi. Azərbaycanýn yüzlərcə alim, müəllim və metodisti cəlb edilməklə bircə ilin içərisində orta məktəbdə keçilən humanitar fənlər üzrə 7 yeni proqram hazýrlandý və onlarýn əsasýnda 60'a yaxýn adda tam yeni dərslik yazdýrýldý; ümumiyyətlə, baþqa fənlər də daxil olmaqla 90'a yaxýn (!) adda yeni dərslik ortaya qoyuldu ki, orta məktəblərimiz onlarla ilk dəfə tanýþ olurdu. (Unutmayaq ki, Azərbaycanýn təhsil tarixində heç vaxt bir ildə 10'dan artýq tam yeni dərslik yazdýrýlmayýb). Yeni məzmunlu proqram və dərsliklərin yaradýlmasýný prezident strateji əhəmiyyətli dövlət məsələsi saydýðýna görə, ölkənin maliyyə böhraný içərisində olduðuna baxmayaraq onun göstəriþi ilə ayrýlan 110 milyon manatlýq yardýmla təhsil ədəbiyyatý üzrə yeni güclü nəþriyyat - "Öyrətmən" yaradýldý, yeni dərsliklərin nəþri üçün yetərincə kaðýz əldə edildi və kitablarýn nəþrinə baþlanýldý. Uzun müddət müzakirə obyektinə çevrilmiþ latýn əlifbasýna keçidə də, nəhayət, nail olundu. Orta məktəb dərslikləri bu əlifbada nəþr edildi, dövlət idarələrində də ondan intensiv istifadəyə baþlanýldý. Azərbaycanda müharibənin davam etməsi mədəniyyətə lazými səviyyədə qayðý göstərmək imkanlarýný xeyli məhdudlaþdýrmýþdý. Bununla belə, prezident müxtəlif vasitələrlə mədəniyyətin tənəzzülünün qarþýsýný almaða cəhd göstərirdi. Hərbi þəraitin çətinliklərinə, keçmiþ kommunizm sistemindən miras qalmýþ problemlərin aðýrlýðýna, parlamentin əsasən keçmiþ kommunistlərdən ibarət mühafizəkar hissəsinin kəskin müqavimətinə baxmayaraq, bir illik hakimiyyət ərzində (15 May 1992'ci il - 17 Ýyun 1993'cü il) Milli Məclisdə 118 qanun, 160 qərar qəbul edildi və bununla da demokratik, suveren Azərbaycanda müstəqil qanunvericiliyin əsasý qoyuldu.

Uzun müddət Azərbaycanda siyasi proseslərin ziddiyyətli inkiþafý milli münasibətlər sahəsində qeyri-sabit vəziyyət yaratmýþdý. Problemi tənzimləmək üçün prezident Elçibəy ilk növbədə milli azlýqlar, azsaylý xalqlar və etnik qruplar haqqýnda fərman verdi. Beynəlxalqtəþkilatlarýn ekspertlərinin rəyinə görə, keçmiþ Sovet Ýttifaqýrespublikalarý içərisində hələ heç bir dövlətdə milli münasibətlər belə mədəni formada tənzim edilməmiþdi. Məlum fərmandan sonra 30'a qədər milli mədəniyyət mərkəzi Baký þəhərində yerlə və normal iþ þəraiti ilə təmin edildi. Azsaylý xalqlarýn çýxardýðý 4 qəzet Prezident fondundan maliyyə yardýmý aldý. Onlara radio və televiziyadan istifadə etmək imkaný yaradýldý. Məhz bu məqsədyönlü iþin nəticəsidir ki, Elçibəyin hakimiyyətdə olduðu bir ildə heç bir milli separatçýlýq hərəkatý uður qazana bilmədi. Elçibəy prezidentliyinin bir ilində Azərbaycan beynəlxalq münasibətlər sistemində özünə ləyaqətli yer tuta bildi. O, bir sýra xarici səfərlərdə oldu. Ýstanbulsammitində iþtirak edərək (24-27.6.1992) Qara Dəniz Ýþbirliyi Anlaþmasý'ný və "Bosfor bəyanatý"ný (25.6.1992), ATƏM'in (indiki ATƏT) ikinci zirvə toplantýsýna qatýlaraq (7-11.7.1992) Helsinki Müþavirəsi'nin Yekun aktýný (8.7) və "Avropada adi silahlarýn məhdudlaþdýrýlmasý haqqýnda müqavilə"ni (10.7), Rusiya'ya rəsmi səfərə gedərək (12-13.10.1992)Boris Yeltsin'lə birgə "Azərbaycan Respublikasý ilə Rusiya Federasiyasý arasýnda dostluq, əməkdaþlýq və qarþýlýqlý təhlükəsizlik haqqýnda müqavilə"ni (12.10) (bu, Azərbaycanýn bütün tarixi boyunca bərabərhüquqlu dövlət kimi Rusiyayla baðladýðý ilk müqaviləydi), Ankara'da Türk cümhuriyyətləri baþçýlarýnýn zirvə toplantýsýnda (30-31.10.1992) sammitin Yekun Bəyannaməsini imzaladý (31.10). O, Türkiyəyə rəsmi səfərində (1-5.11.1992) prezident Turqut Özal'la bir sýra müqavilələrə imza atdý (1.11), Ankarada açýlan Azərbaycan Səfirliyinin lentini kəsdi (2.11), Ukrayna'ya rəsmi səfərində (9-10.12.1992) prezident Leonid Kravçuk'la "Azərbaycan Respublikasý ilə Ukrayna arasýnda dostluq və əməkdaþlýq haqqýnda müqavilə"yə qol çəkdi (9.12). Prezident Elçibəy, Baký'da Marqaret Tetçer'i (7.9. 1992), Tatarýstan'ýn baþ naziri Filza Həmidullin'i (24.9.1992), Rusiya baþ nazirinin əvəzi Yeqor Qaydarý(30.9.1992), Moldova'nýn baþ naziri Andrey Sangelin'i(17.10.1992), Moskva'nýn meri Yuri Lujkovu(26.10), Ýslam Konfransý Təþkilatý'nýn baþ katibi Həmid əl'cabidi(13.11.1992), BMT baþ katibinin þəxsi təmsilçisi Ömər Həlimi(27.11.1992), ATƏM-in Minsk Konfransý'nýn sədri Mario Raffaelli'ni (22.1.1993), Ýslam Ýnkiþaf Banký'nýn prezidenti doktor Əhməd Məhəmməd Əli'ni (2.2.1993), Çeçenistan prezidentiCövhər Dudayevi(5.2.1993), Ýordaniyavəliəhdi Rəad ibn Zeydi(12.2.1993), Gürcüstanýn dövlət baþçýsý Eduard Þevardnadzeni və baþ nazir Tengiz Siquaný (3.2.1993), Almaniyabundestaqý xarici iþlər komissiyasýnýn sədri Hans Þterkeni(22.2.1993), Amerika Birləþmiþ Þtatlarý Energetika Ýnstitutunun prezidenti Devid Stanqý (9.4.1993), Türkiyə prezidenti Turqut Özalý (13-15.4.1993), Ankarada Turqut Özalýn dəfn mərasimindən (20-22.4.1993) sonra bir sýra ölkələrin baþçýlarýný, Ümumdünya Davos Forumunun prezidenti Klaus Þvabrý (23.4.1993), Amerika Birləþmiþ Þtatlarý Dövlət Departamentinin müþaviri Stroub Talbottu (14.5.1993), Harold Elliston baþda olmaqla Böyük Britaniya parlamentinin nümayəndə Heyətini (30.4.1993), Türkiyə XÝN müavini Özdəm Sanberqi (16.6.1993) və ölkəyə qonaq gəlmiþ bir çox baþqa nümayəndə heyətlərini, Bakýdaký bütün xarici ölkə səfirlərini qəbul etdi.

BMT'də, ATƏM'də, Ýslam Konfransý Təþkilatýnda, regional Ýqtisadi Əməkdaþlýq Təþkilatýnda və digər beynəlxalq birliklərdə Azərbaycan bərabərhüquqlu dövlət kimi təmsil olunmaða baþladý. BMT-nin Bakýda nümayəndəliyi açýldý. Qonþu dövlətlərlə: Rusiya, Türkiyə, Ýran, Ukraynavə Gürcüstan'la qarþýlýqlý faydalý, bərabərhüquqlu əməkdaþlýðýn əsaslarý qoyuldu. Moldova, [[]Qazaxýstan] və Türkmənistan'la iqtisadi saziþlər imzalandý. Belçika,Amerika Birləþmiþ Þtatlarý, Almaniya, Ýsrail, Misir, Pakistan, Ýngiltərəilə sýx əlaqələrə möhkəm zəmin yaradýldý. Rusiya, Türkiyə, Gürcüstan kimi dövlətlərlə dostluq və əməkdaþlýq haqqýnda ikitərəfli müqavilələr baðlandý. Türkiyə ilə münasibətlər imzalanmýþ saziþlər nəticəsində yeni mərhələyə daxil oldu. Amerika Birləþmiþ Þtatlarý və Qərbi Avropa ölkələri ilə münasibətlər xarici siyasətin baþlýca istiqamətlərindən biri oldu. Azərbaycan dövlətinin belə müstəqil siyasət həyata keçirməsi ölkəni əvvəlki tək öz təsir dairəsində saxlamaða çalýþan və cəmiyyətdə getdikcə geniþ vüsət alan demokratikləþmə prosesini özləri üçün təhlükə hesab edən bəzi qonþu dövlətlər tərəfindən qýsqanclýqla qarþýlansa da ümumilikdə Elçibəy iqtidarý xarici siyasətinin həmin istiqamətdə qazandýðý uðurlar þəksizdir.

Avropa və Amerikanýn transmilli þirkətləri əlveriþli iqtisadi məkan kimi Azərbaycana üz tutmaða baþladý. AMOKO, BP, Yunokal, Statoyl, Pennzoyl və baþqa böyük þirkətlərlə neft sənayesi sahəsində saziþlər hazýrlandý. Heftin Aralýq dənizinə daþýnmasý haqqýnda ilkin sənəd imzalandý. Bu planlarýn gerçəkləþməsi Azərbaycanýn inkiþafý üçün böyük perspektivlər açýrdý. Ölkəyə güclü investisiya axýný baþlayacaqdý. Bütün bunlar Qərbin və Amerika Birləþmiþ Þtatlarý-nýn Azərbaycana siyasi münasibətində də əsaslý təkamülün səbəblərindəndir. Qərbdə Azərbaycanýn demokratik imici formalaþmýþdý və ona görə də ölkəmizin apardýðý aðýr müharibədə Qərbin onu müdafiə etdiyi dövr baþlayýrdý. Azərbaycaný demokratik dövlət kimi dünyada tanýtdýran məhz Elçibəy iqtidarý oldu. Artýq heç kəs Azərbaycanlýlara fundamentalist, fanatik, mədəniyyəti demokratik prinsiplərə uyðun gəlməyən millət kimi baxmýrdý.

Elçibəy iqtidarýnýn apardýðý geridönməz müstəqillik siyasətindən təþviþə düþən xarici və daxili düþmənlər birləþərək Azərbaycanda hərbi qiyam təþkil etdilər və ölkədə vətəndaþ müharibəsi qaçýlmaz oldu. Öz xalqýný labüd faciələrdən qurtarmaq istəyən prezident Əbülfəz Elzibəy 1993'ün Ýyununda hakimiyyətdən uzaqlaþaraq doðma Kələki kəndinə getdi və burada Heydər Əliyev rejiminin arasýkəsilməz basqýlarý altýnda 4 il 4 ay yaþayaraq siyasi mübarizəsini davam etdirdi.

Prezidentlik səlahiyyəti bitdikdən bir qədər sonra - 1997'ci ilin 30 Oktyabrýnda Baký'ya dönən Əbülfəz Elçibəy, yenidən Azərbaycan müxalifətinin liderinə çevrildi. Demokratik Konqresə sədr seçilən (1997) AXCP sədri Əbülfəz bəy, həmin ilin Noyabrýnda Bütöv Azərbaycan Birliyini də yaratdý və ona baþçýlýðý öz üzərinə götürdü. Marqaret Tetçerin “Qafqazda ən böyük demokrat" adlandýrdýðý Ə.Elçibəy, həm də Türk Xalqlarý Assambleyasý'nýn fəxri sədri seçildi 1997.

Çaðdaþ Azərbaycan ictimai-siyasi þüuruna yön verən və gerçək milli lider kimi qəbul edilən Əbülfəz Elçibəyin siyasi-nəzəri görüþləri Bu mənim taleyimdir (Baký, 1992), Deyirdim ki, bu quruluþ daðýlacaq (Baký, 1992), Demokratiya və azadlýq (Ýstanbul, 1992), Bütöv Azərbaycan yolunda (Ýstanbul, 1998), Əbülfəz Elçibəy: Mən qurtuluþçuyam! (Baký, 2002), Elçi düþüncələri (Baký, 2002) kitablarýnda əksini tapýb. Onun mübarizə yolunu iþýqlandýran K.V.Nərimanoðlunun Azərbaycan türklərinin azadlýq elçisi Əbülfəz Əli Elçibəy (Ýstanbul, 1992), A.Səmədoðlunun Elçibəy və Azərbaycan (Ýstanbul, 1994), F.Qəzənfəroðlunun Əbülfəz Elçibəy. Tarixdən gələcəyə (Ýstanbul, 1995), Ə.Tahirzadənin Elçi Bəy (Baký, 1999), Elçibəylə 13 saat üz-üzə (Baký, 1999; Ýstanbul, 2001), Prezident Elçibəy (Baký, 2001), O.Məmmədovun Elçibəy ilə birlikdə otuz il (Ýstanbul, 1999) və b. kitablar oxucularýn maraðýna səbəb olub. Əbülfəz Elçibəy Məmmədəmin Rəsulzadəyolunu yaradýcýlýqla davam etdirirdi. O, böyük öndərin müsavatçýlýq ideyalarýný Bütöv Azərbaycandüþüncəsiylə zənginləþdirmiþ, milli ideologiyamýzýn "Bütövləþmə, Millətləþmə, Dövlətləþmə!" ülküsünü irəli sürmüþdür.

Yorulmadan demokratiya və milli bütövlüyümüz uðrunda mübarizə aparan Azərbaycanýn milli lideri, dünya türklərinin böyük oðlu Əbülfəz Elçibəy 22 Avqust 2000'ci ildə - 63 yaþýndaykən qardaþ Türkiyənin Ankara þəhərində əbədiyyətə qovuþdu. Bakýda dəfni günü yüz minlərlə insanýn onun tabutunu son mənzilinədək çiyinlərində aparmasý onun doðma xalqýnýn ürəyində əbədi sevgi qazandýðýna sübut oldu.