 Ötən on ildə internet rabitə texnologiyasýnda inqilaba səbəb oldu.
Ötən on ildə internet rabitə texnologiyasýnda inqilaba səbəb oldu. Bəs mətbuatý adətən kəskin senzura altýnda olan ölkələrdə internet informasiyasýna necə nəzarət edilir? Avtoritar rejimlər hansý addýmlarý atýrlar?
World Wide Web Konsortsiumundan Deniel Uaytsner deyir:
"Dünyanýn hər yerində ölkələr internetə çýxýþda maraqlýdýrlar. Onlar interneti ən azý kommersiya fəaliyyəti üçün böyük əhəmiyyətə malik vasitə sayýrlar.
Lakin bununla yanaþý internet istifadəçiləri həm öz ölkələri və həm də xaric barədə informasiya əldə etmək imkaný qazanýrlar. Bu isə avtoritar rejimlər üçün təhlükəli ola bilər."
Ýnternet yayýldýqca, belə rejimlərin öz vətəndaþlarýna internetdən istədikləri informasiyaný almaq imkanýný qarþýsýný almaq cəhdləri də güclənir.
Məsələn, Þimali Koreyada yalnýz bəzi hökumət rəsmilərinə yalnýz Çindən götürülmüþ rabitə kanallarý ilə internetə girmək icazə verilir.
Hələki, Þimali Koreyanýn öz domeyn adý da yoxdur. Türkmənistanda heç kimə internetdən istifadə etmək icazəsi verilmir.
Sərhədsiz Müxbirlər təþkilatýndan Culian Peyn deyir ki, bir sýra digər ölkələrdə internetə çýxýþ getdikcə çətinləþir:
"5-6 il əvvəl çox az sayda ölkə internetə nəzarət edə bilirdi. Təəssüf ki, indi internet senzurasý dünyaya yayýlmaqdadýr. Ýstənilən qitədə elə ölkələr var ki, internetdə yazý dərc etdirmək üstündə adamlarý həbsə atýr."
Türkiyədə bu yaxýnlarda populyar videoklip servisi YouTube-a giriþ dayandýrýlmýþdý. Buna səbəb bəzi bloggerlərin Atatürkü təhqir etməsi barədə iddialar idi.
Birmadaký internet kafelərdə hər beþ dəqiqədən bir ekranda olan imicləri yaddaþa salýr ki, istifadəçinin nəyə baxdýðýna nəzarət etmək mümkün olsun.
Amma ən yüksək texnologiyalý və ambisiyalý senzura proqramýna malik ölkə Çindir.
Honq Konqdaký Telerabitə Araþdýrmalarý Layihəsindən Piter Lavlok deyir:
"1989-cu ildə Tyananmen hadisələrindən sonra hökumət Çinin idarəsi üçün internetdən istifadə planýný hazýrladý. Bunun məqsədi ölkəni bir də heç zaman nəzarət altýndan çýxmamasýný təmin etmək idi.
O zamandan onlar internetin senzurasý üçün çox güclü kompyuter proqramlarý quraþdýrmaða baþladýlar."
Google Çinə baþ əyməkdə günahlandýrýlýb
Kommunist Partiyasý "Böyük Fayervoll Səddi" adlý sistem yaratdý. Bu dövlət tərəfindən lisenziyalaþdýrýlan internetə çýxýþ provayderləri þəbəkəsidir. Bu iþə Çin və dünya saytlarýný filtrasiya edən 30 min polis senzoru cəlb edilib.
Qərb þirkətləri Çinin böyük sürətlə inkiþaf edən bazarýnda qalmaq üçün kommunist rejiminin tələblərinə baþ əyməkdə ittiham ediliblər.
Mikrosoft çinlilərin bloqlarýnýn senzurasýný özü həyata keçirir. Google Çin bazarý üçün ayrýca axtarýþ saytý açýb. Burada Pekinin qoyduðu þərtlərə uyðun olaraq, bütün siyasi cəhətdən həssas terminlərlə axtarýþýn qarþýsý alýnýr.
Lakin senzura internetdən istifadənin geniþlənməsinin qarþýsýný ala bilməyib.
Hazýrda Çində az qala 20 min blogger var. 2002-ci ilin sonunda cəmi iki min idi. Pekin bloggerlərin çoxunu siyasi cəhətdən təhlükəsiz hesab edir. Lakin hazýrda Çin həbsxanalarýnda 52 dissident blogger var. Bu istənilən digər ölkədən çoxdur.
Misirli blogger Əbdül Süleyman həbsdədir
Siyasi fəaliyyətin riskli olduðu baþqa ölkələrdə də blogginqin miqyasý geniþlənib.
Cənubi Kaliforniya Universitetinin Ýctimai Diplomatiya mərkəzindən misirli alim Əhməd el Qodi izah edir:
"Məsələn, Ýranda 7.5 milyon istifadəçi və 7 milyondan çox blogger var. Onlar olduqca þəbəkələnmiþ və yüksək dərəcədə mütəþəkkil internet dərnəkləri vasitəsilə siyasi ideologiyanýn istənilən formasýný müzakirə edirlər.
Prezident Əhmədinejadýn özü də siyasəti və yeni Ýraný necə görməsindən bəhs edən internet saytý yaradýb."
Əhməd el Qodi qeyd edir ki, internetdən əvvəl öz sözlərini deməyə yer tapmayan qruplar, məsələn, ərəb ölkələrində yaþayan homoseksuallar, indi virtual ictimai þəbəkələr yaradýblar.
"Ýnternet icmalarý böyüyürlər və müxtəlif dəyiþikliklərə səbəb olurlar. Onlar virtual demokratiya yaradýrlar. Belə bir demokratiya isə ərəb hökumətləri üzərinə təzyiqi artýraraq, onlarý inkiþaf yolu ilə getməyə məcbur edir.
Əslində biz onlarýn dəyiþməsini görürük. Yavaþ-yavaþ olsa da, ərəb ölkələri dəyiþirlər."
Avtoritar rejimlər internetə çýxýþýn qarþýsýný almaq üçün külli miqdarda pul xərcləyir. Bu onu göstərir ki, onlar internetin onlarý hakimiyyətdən devirməyə qadir olan qüvvə olmasýndan ehtiyat edirlər.
|
