Azərbaycana qarþý virtual məkanda ən yeni üsullarla, bizə mənsub olan bəzi coðrafi adlarý, tarixi, mədəni və digər dəyərləri özündə əks etdirən domen adlarý (Ýnternet þəbəkəsində saytýn ünvaný) ilə dünya ictimaiyyətini aldadaraq informasiya müharibəsi aparýlýr
Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasýnýn (AMEA) Ýnformasiya Texnologiyalarý Ýnstitutunun direktoru, AMEA-nýn müxbir üzvü, professor Rasim Əliquliyev APA-ya açýqlamasýnda bildirib ki, bu gün informasiya ehtiyatlarýnýn təhlükəsizliyinin təmin edilməsində müəyyən problemlər var: “Ýnstitutumuzun əməkdaþlarýnýn araþdýrmalarý nəticəsində müəyyən edilib ki, bizə mənsub olan bəzi coðrafi adlarý, tarixi, mədəni və digər dəyərləri özündə əks etdirən domen adlarý ilə Azərbaycana qarþý informasiya müharibəsi aparýlýr. Ermənilər virtual məkanda da
Azərbaycana qarþý bəd niyyətlərindən əl çəkmirlər. Məhz xaricdə - ABÞ, Fransa və digər ölkələrdə yaþayan ermənilər və onlara dəstək verən qüvvələr bu iþdə daha fəaldýr. Qarabað haqqýnda məlumat axtaran Ýnternet istifadəçisi www.karabakh.com yazarsa, Kaliforniya þtatýnda yaþayan Vaheek Hakopyana məxsus olan saytýn açýlmasýnýn þahidi olacaq. www.aqdam.com, www.azerbaijan.com, www.baku.net saytlarýnda əks olunan domen adlar isə «ENOM Ýnc.» þirkəti (þirkətin administratoru ABÞ-ýn Los-Anceles þəhərində yaþayan Movses Karamanukyandýr) tərəfindən müxtəlif ölkələrdə yaþayan þəxslərin adýna qeydiyyatdan keçirilib. Həmin saytlardaký informasiyalarýn hansý ölkənin mənafeyini əks etdirdiyi isə artýq məlumdur”.
R.Əliquliyevin bildirdiyinə görə, domen adlarýnýn seçilməsi və qeydiyyata alýnmasý istiqamətində, bir sýra domen zonalarýndaký liberal məhdudiyyətlər nəzərə alýnmazsa, demək olar ki, sərbəstlik var. Belə ki, adý kim birinci qeydiyyatdan keçirirsə, həmin ünvanýn sahibi də o olur: “Məsələn, www.sumgait.info saytýnýn Azərbaycana heç bir dəxli yoxdur. Ermənilər bu təbliðat maþýnýndan istifadə etməklə Azərbaycan adý altýnda xalqýmýzýn tarixi, mədəniyyəti və digər bir çox milli dəyərlərini saxtalaþdýrýr, təhrif edirlər”.
Ýnternetdə domen adlarýnýn təkcə ünvan atributu deyil, həm də kommersiya mahiyyəti daþýdýðýný deyən alim bəzi domenlərin bir çoxlarýna mənfəət gətirdiyini də açýqlayýb: “Bu gün domenlərin artýq “qara bazarý” formalaþýb. Domen alverçiləri - kiberskvotterlər adlarý ələ keçirir, sonra onlarý baha qiymətə satýrlar. Domen fýrýldaqçýlarý – taypskvottinqlər isə məþhur adlara yaxýn domen adlarý fikirləþib tapýrlar. Məsələn, “panasonic - panasonik”, “kommersant.ru - commersant.ru” və s.” Amma Azərbaycanýn milli-mənəvi dəyərlərini, coðrafi adlarýný özündə əks etdirən domenlərin sýrf fýrýldaqçý və alverçi tərəfindən mənimsənildiyini düþünmək sadəlövhlük olardý. Aydýn məsələdir ki, Azərbaycan adlarý altýnda yaradýlan domen adlarýnýn əsl mahiyyəti baþqadýr. R.Əliquliyev Azərbaycan adlarý altýnda olan domen qeydiyyatçýlarýný, əsasən, iki qrupa ayrýldýðýný bildirib: “Birinci qrup bu domen adlarý altýnda fəaliyyət göstərən veb-resurslarda Azərbaycana qarþý əks-təbliðatla, yəni aktiv informasiya müharibəsi ilə məþðul olur, ikinci qrup isə Azərbaycana məxsus məþhur adlarýn əks olunduðu veb-saytlarý məþðul edib donuq vəziyyətə salýr, yəni ölkəni sýrf informasiya blokadasýna alýr”.
Heç bir þərh vermədən bizə məlum və çox doðma adlarý özündə daþýyan bəzi veb-saytlarý onlarýn qeydiyyatçýlarý ilə birlikdə təqdim edirik:
www.azerbaijan.com «ENOM Ýnc.» þirkəti, (Movses Karamanoukian, Los Anceles), Minakumari Periasamy, Malaziya
www.karabakh.com Vaheek Hacopyan, Kaliforniya þtatý, ABÞ
www.fizuli.com Gizo Bliadze, ABÞ, Nyu-York
www.nakhchivan.com «Steller» þirkəti, Ýngiltərə
www.azer.info Qriqor Melkonyan, Rusiya (grigor@genocide.ru)
www.lachin.com Anoosh, Ýngiltərə
www.karabakh.us Suren Divanyan, ABÞ
www.sumgait.info Aþot Amatuni, Ýrəvan
www.baku.su Qriqor Melkonyan, Rusiya (grigor@genocide.ru)
www.sharur.com Emmanuel Beltrando, Fransa
www.nakhchivan.net Josh Joffe, ABÞ
www.karabakh.info Karen Vartanesyan, Ýrəvan
Ýnternet TV geniþ yayýldýqca isə azerbaijan.tv, baku.tv kimi saytlar iþə salýnacaq. Onda dünya Ýnternet vasitəsi ilə əsl Azərbaycan TV-yə yox, düþmənlərimizin yaratdýðý azerbaijan.tv, baku.tv kimi kanallara baxacaq, çünki virtual dünyanýn qaydalarý belədir. Bəs çýxýþ yolu nədir?
“Ümumi” domenlərin (*.com, *.inf, *.org, *.biz) qeydiyyatýnda məhdudiyyət olmadýðýna görə, bir sýra iþbazlar bu boþluqlardan və fəaliyyətsizlikdən istifadə edərək, dünyəvi dəyərləri, o cümlədən müxtəlif ölkələrə məxsus coðrafi adlarý, tarixi-mədəni dəyərləri və həqiqətləri əks etdirən adlara sahib çýxaraq, onlarý müxtəlif məqsədlərlə (informasiya müharibəsi, biznes və s.) domen adlarý kimi qeydiyyatdan keçirirlər.
Qeyd edək ki, dünya ictimaiyyəti də bundan çox narahatdýr. Virtual məkanda bu prosesləri tənzimləyən beynəlxalq səviyyədə qəbul olunmuþ sənədlər və mexanizmlər mövcuddur. Ýnformasiya cəmiyyəti məsələlərinə həsr olunmuþ dünya sammitlərinin sənədləri (Cenevrə - 2003, Tunis - 2005), BMT-nin XI Konqresi (aprel, 2005), Avropa Þurasýnýn “Kompüter cinayətkarlýðý ilə mübarizə haqqýnda” Konvensiyasý, WIPO (Ümumdünya Ýntellektual Mülkiyyət Təþkilatý) və ÝCANN (Ýnternetdə Ad və Nömrələrin Verilməsi Təþkilatý) təþkilatlarý tərəfindən hazýrlanmýþ «Domen adlarý üzrə mübahisələrin araþdýrýlmasý üzrə vahid siyasət və Qaydalar»ý (UDRP) buna misal göstərmək olar. WIPO, ÝCANN, Avropa Þurasý, BMT kimi müvafiq qurumlara müraciət etməklə, virtual məkanda Azərbaycan adlarýna təcavüz etmiþ adamlara qarþý mübarizə aparmaq mümkündür. Belə ki, zəbt olunmuþ domen adlarýnýn qaytarýlmasý ilə baðlý bəzi þirkətlərin bir neçə dəfə beynəlxalq arbitraj məhkəmələrinə cəlb olunmasý, onlar tərəfindən qeyri-qanuni ələ keçirilmiþ domen adlarýnýn həqiqi sahiblərinə qaytarýlmasý faktlarý var.
Dünyada domen adlarý bazarý formalaþýr. Bu səbəbdən virtual məkanda məþhur, strateji əhəmiyyət daþýyan və s. domen adlarýný qeydiyyatdan keçirərək, onlarý məþðul (bron) etməklə təcavüzün qarþýsýný almaq olar.
Azərbaycan Rabitə və Ýnformasiya Texnologiyalarý Nazirliyində isə hesab edirlər ki, Azərbaycana məxsus domen adlarý zəbt olunmur. Nazirliyin informasiya cəmiyyətinin inkiþafý þöbəsinin müdiri Rüfət Gülməmmədov APA-ya bildirib ki, *.com, *.info, *.org, *.biz kimi domenlər ümumi istifadə üçün nəzərdə tutulduðundan bəzi þəxslərin müxtəlif ölkələrə məxsus coðrafi adlarý, tarixi-mədəni dəyərləri və s. adla saytlar qeydiyyatdan keçirməsinə Azərbaycan irad tuta bilməz. R.Gülməmmədovun fikrincə, Azərbaycanla baðlý belə domen adlarýný yalnýz pulla geri almaq olar. Ancaq bu halda da həmin domen adlarýný satan þəxslər olduqca çox pul istədiyindən onlarý satýn almaq mümkün olmur. Azərbaycanla baðlý domen adlarýndan müxtəlif məqsədlərlə istifadə olunmasýna münasibət bildirən R.Gülməmmədov hesab edir ki, belə informasiya hücumlarýnýn qarþýný almaq üçün ən yaxþý çýxýþ yolu Azərbaycanýn öz informasiya resurslarýný geniþləndirməsi və təkmilləþdirməsidir. Nazirlik səlahiyyətlisi hesab edir ki, Azərbaycan həmin adlarý baha qiymətə geri almaqdansa, onun əvəzinə yüksək keyfiyyətli yeni saytlarý yaratmasý və orada ətraflý məlumatlar yerləþdirməsi daha məqsədə uyðundur.
Millət vəkili, Milli Məclisin AÞPA-daký nümayəndə heyətinin üzvü Qənirə Paþayeva da APA-ya açýqlamasýnda virtual məkanda Azərbaycanýn sərhədlərinin iþðal olunduðunu bildirib: “Azərbaycanla baðlý məlumat almaq istəyən adam təbii ki, Azərbaycan adý ilə olan domenləri axtaracaq. Virtual məkanda Azərbaycanla baðlý ən uca zirvə azerbaijan.com-dur. Yəni, *.com domenlər arasýnda 51%-lə dominantlýq təþkil edir. Bu azerbaijan.com domeni isə Azərbaycanýn sifəti deyil”. Bu domendə Azərbaycanýn tarixi, mədəniyyəti, bu günü haqqýnda heç bir məlumatýn olmadýðýný deyən millət vəkili digər ünvanlarýn – azerbaijan.net, *.org, *.biz, *.ru və s. domenlərin də blokadaya alýndýðýný bildirib: “Bu qeydiyyatçýlarýn bir qismi biznes məqsədi ilə bu adlarý götürüb, ikinci qisim isə hər hansý siyasi məqsədlə bu domenləri mənimsəyib”. Q.Paþayevanýn fikrincə, Azərbaycan adlý domenləri almaq daha çox siyasi məqsədə xidmət edir: “Çünki bu adlarýn bir qismi blokadaya alýnýb, ora heç kim daxil ola bilmir, bir hissəsində isə Azərbaycan adý ilə altýnda tamam baþqa informasiyalar, bəzilərində isə
Azərbaycan əleyhinə təbliðat materiallarý yerləþdirilib. Məsələn, sumqait.info-da azərbaycanlýlarýn Sumqayýtda ermənilərə qarþý törətdiyi “soyqýrýmý” kimi məlumatlar yer alýb. Yaxud karabakh.net açýlan kimi Daðlýq Qarabað Respublikasý yazýlýr”. Millət vəkilinin bildirdiyinə görə, xaricdə yaþayan azərbaycanlýlar da virtual məkanda baþ verən bu savaþdan narahatdýrlar: “Xaricdə yaþayan soydaþlarýmýz bizə müraciət edirlər ki, Azərbaycanýn içində bu o qədər də hiss olunmur, kənardan baxanda vəziyyətin nə dərəcə faciəli olduðu daha aydýn görünür”.
Bununla belə, Q.Paþayeva vəziyyəti çýxýlmaz hesab etmir: “Ýlkin olaraq, Azərbaycanla baðlý olan və hazýrda hərraca çýxarýlan domenləri təcili almalýyýq. Ýkincisi, bu məsələ dövlət səviyyəsində ciddi bir quruma tapþýrýlmalýdýr. Üçüncüsü, biz Azərbaycanýn coðrafi adlarý, tarixi-mədəni abidələri, mətbəximizlə baðlý yeni domenləri qeydiyyatdan keçirməliyik. Növbəti addýmýmýz isə hüquqþünaslarla birgə tam hüquqi þəkildə ÝCANN-a müraciət etməkdir. Çünki söhbət 5-10 domendən getmir, bu, artýq kütləvi hal alýb”.
|
