Dunyani en boyuk «Qara deliyi» hansidir? - 13 February 2008

Finlandiyalý astronomlar elmə məlum olan ən aðýr «qara dəliyin» kütləsini müəyyən etməyə müvəffəq olmuþlar. Belə ki, «New Scientist» jurnalýnýn məlumatlarýna istinad edən «Lenta.ru» saytýnýn verdiyi xəbərə görə, hesablamalar nəticəsində OJ287 kvazarýna (kvazar – çox güclü elektromaqnit þüalanmasý mənbəyi) d

axil olan «qara dəliyin» kütləsinin təqribən 18 milyard Günəþ kütləsinə bərabər olduðu bəlli olmuþdur. Bu məlumat, tədqiqat müəlliflərinin Amerika Astronomik Cəmiyyətinin 211-ci qurultayýnda səsləndirilmiþdir.

    Jurnalýn qeyd etdiyinə görə, «qara dəliklər» arasýnda olan əvvəlki «rekordlar» «qara dəliklərin bir baþqa kateqoriyasýnda» - yəni, ulduzun kollapsý (parçalanmasý, daðýlmasý) nəticəsində meydana çýxmýþdý. Ýndi isə söhbət, mütləq böyük «qara dəliklər» arasýnda olan «rekorddan» gedir ki, onlarýn da yaranma mexanizmi hələlik elmə məlum deyildir.

    Astronomlarýn hesablamalarýna görə, OJ287 kvazarý Yer kürəsindən təqribən 3,5 milyard iþýq ili məsafəsində uzaqdýr. Bu kvazar, hər 12 ildən bir iki güclü partlayýþla müþayiət olunan pulsasiya edən optik siqnal þüalandýrýr. Və kvazarýn məhz bu xüsusiyyəti astronomlara onun modelini qurmaða imkan vermiþdi.

    OJ287 kvazarý öz-özlüyündə iki «qara dəlikdən» ibarətdir. Bu dəliklərin kütləsi 100 milyon Günəþ kütləsinə bərabər olan kiçiyi, daha böyüyünün ətrafýnda elliptik orbit üzrə 12 illik bir dövr ərzində dövrə vurur. Böyük dəlik daima materiyaný udur (akkresiya edir). Və bu səbəbdən də onun ətrafýnda çox böyük akkresiya diski olur. Kiçik dəlik isə hər dövrü zamaný iki dəfə bu diskin içindən keçir ki, bu da Yerdən müþahidə olunan siqnal yaradýr.

    Beləliklə, 2007-ci ilin 13 sentyabrýnda daxil olmþ belə siqnalý təhlil edən Mauri Valtonenin rəhbərliyi altýnda çalýþan fin alimləri qrupu, daha böyük əminliklə modelin adekvatlýðýný təsdiq edə və bu «qara dəliklərin» kütləsini hesablaya bilmiþdi.

    Mauri Valtonenin sözlərinə görə, onlar belə güman edirlər ki, təqribən elə bu qədər kütləsi olan bir neçə baþqa «qara dəlik» də vardýr. Lakin, onlarýn hesablanmasýnýn dəqiqliyi böyük þübhə altýndadýr. Digər tərəfdən isə, bəzi alimlər Valtonenin hətta bu təqdim olunmuþ qiymətləndirməsində də tam əmin deyillər. Və bu səbəbdən də alimlər əlavə müþahidələr aparmaðý və kvazardan gələn siqnalý ölçməyi davam etməyi planlaþdýrýrlar.

    Qeyd etmək lazýmdýr ki, öz çəkisinə görə az qala kiçik bir qalaktikanýn çəkisinə bərabər olan «rekordçu» «qara dəlik» ifrat güclü qravitasiya sahəsi yaradýr. Və Valtonenin qrupu ilk dəfə olaraq, bu cür güclü qravitasiya sahəsi üçün nisbilik nəzəriyyəsini yoxlamaq imkaný əldə etmiþlər. Fin alimlərinin sözlərinə görə, bütün nəzəriyyəvi proqnozlar çox dəqiqliklə sübuta çatmaqdadýrlar.